Λεοπόλδος Άλας
Μισαλοδοξία, φανατισμός, επιφανειακή γνώση, ημιμάθεια...
Για την ανθρώπινη φύση...
Leopoldo Alas (1852-1901)
Λεοπόλδος Άλας
Ο πετεινός του Σωκράτη
(μετάφραση, Αθανάσιος Τσακνάκης - περισσότερα)
Ο Κρίτων, αφού έκλεισε το στόμα και τα μάτια τού διδασκάλου του, άφησε τους άλλους μαθητές γύρω από τον νεκρό και βγήκε από την φυλακή αποφασισμένος να εκπληρώσει, όσο νωρίτερα μπορούσε, την τελευταία παραγγελία που του έδωσε ο Σωκράτης – ίσως αστειευόμενος – αλλά που ο Κρίτων εξέλαβε κατά λέξη, αμφιβάλλοντας εάν ήταν σοβαρή ή δεν ήταν. Ξεψυχώντας, ο Σωκράτης, και αφού ξεσκεπάστηκε – ήταν ήδη σκεπασμένος γιά να κρύψει από τους μαθητές του το χυδαίο και θλιβερό θέαμα τής αγωνίας – είπε τα ακόλουθα, που ήταν και οι τελευταίες λέξεις του:
- Κρίτωνα, οφείλουμε έναν πετεινό στον Ασκληπιό. Μην λησμονήσεις να
ξεπληρώσεις αυτό το χρέος.
Και δεν ξαναμίλησε.
Γιά τον Κρίτωνα, εκείνη η σύσταση ήταν ιερή. Δεν ήθελε να αναλύσει, δεν ήθελε να εξετάσει εάν ήταν περισσότερο αληθοφανές το ότι ο Σωκράτης θέλησε μόνον να πει ένα αστείο, ίσως κάτι ειρωνικό, ή εάν πραγματικά επρόκειτο γιά το τελευταίο θέλημα τού διδασκάλου, γιά την τελευταία επιθυμία του. Μήπως ο Σωκράτης – άσχετα με την διαβολή τού Άνυτου και τού Μέλητου – δεν σεβόταν πάντοτε την λαϊκή λατρεία, την επίσημη θρησκεία; Είναι βέβαιο ότι στους μύθους (τους οποίους οπωσδήποτε ο Κρίτων δεν ονόμαζε έτσι) έδινε έναν χαρακτήρα συμβολικό, φιλοσοφικό, πολύ υψηλό και ιδεώδη αλλά, μεταξύ των ποιητικών και υπερβατικών παραφράσεων, αυτός ήταν που σεβόταν την πίστη των Ελλήνων, την θετική πλευρά τής θρησκείας, την κρατική λατρεία. Αυτό καλά αποδεικνύεται από ένα όμορφο περιστατικό τής τελευταίας διάλεξής του (ο Κρίτων, λοιπόν, παρατηρούσε ότι μερικές φορές ο Σωκράτης, εγκαταλείποντας το σύστημα των ερωταποκρίσεων, λησμονούσε τους συνομιλητές του7 και μιλούσε γιά πολλή ώρα και πολύ περίτεχνα): είχε ζωγραφίσει τα θαυμαστά τού άλλου κόσμου8 με τοπογραφικές λεπτομέρειες, που περισσότερο θύμιζαν παραδοσιακή φαντασία, παρά άκαμπτη διαλεκτική και αυστηρή φιλοσοφία.
Επιπλέον ο Σωκράτης δεν είχε πει ότι δεν πίστευε σε όλα εκείνα, όπως επίσης δεν επιβεβαίωνε την αλήθεια τής περιγραφής του με την πεισματική βεβαιότητα ενός μισαλλόδοξου. Αυτό, όμως, δεν έπρεπε να εκπλήττει κανέναν, αφού ακόμη και γιά τις δικές του ιδέες, όπως εκείνες που εξέθεσε γιά να υπερασπιστεί την αθανασία τής ψυχής, αποδεχόταν – με αυταπάρνηση των ονειροπολημάτων και τής υπερηφάνειάς του – την μεταφυσική δυνατότητα τού να μην ήταν τα πράγματα όπως ο ίδιος τα φανταζόταν. Τελικά ο Κρίτων δεν πίστευε ότι θα ερχόταν σε αντίθεση ούτε με το σύστημα ούτε με την συμπεριφορά τού διδασκάλου του, αν έψαχνε – όσο ταχύτερα μπορούσε – έναν πετεινό γιά να τον προσφέρει στον Θεό τής Υγείας.
Σαν να ήταν ενημερωμένη και η Πρόνοια, μόλις ο Κρίτων απομακρύνθηκε γιά καμμιά εκατοστή βήματα από την φυλακή τού Σωκράτη, είδε επάνω σ’ έναν φράχτη, σ’ ένα είδος απομονωμένης πλατειούλας, έναν αρχοντοπετεινό με υπέροχο φτέρωμα. Μόλις είχε πηδήξει από έναν κήπο επάνω στην κορφή εκείνου τού τοίχου κ’ ετοιμαζόταν να πηδήξει στον δρόμο. Ήταν ένας πετεινός σε απόδραση, ένας πετεινός που απελευθερωνόταν από κάποια θλιβερή υποδούλωση.
Ο Κρίτων κατάλαβε την πρόθεση τού πτηνού τής αυλής και το περίμενε να πηδήξει στην πλατειούλα γιά να το ακολουθήσει και να το πιάσει. Του είχε καρφωθεί στο μυαλό (γιατί ο άνθρωπος, όταν αρχίσει να συμβιβάζεται με θρησκευτικές ιδέες και συναισθήματα που δεν θεωρεί ορθολογικά, δεν σταματά, μέχρι να φτάσει στην πλέον παιδική δεισιδαιμονία) ότι εκείνος ο πετεινός – και όχι άλλος – ήταν αυτός που ο Ασκληπιός, ο Θεός τής Υγείας, επιθυμούσε να του θυσιάσουν. Ο Κρίτων ήδη απέδιδε την σύμπτωση τής συνάντησης στην βούληση των Θεών.
Όπως φαίνεται, όμως, ο πετεινός δεν είχε την ίδια άποψη γιατί, όταν διαπίστωσε ότι ένας άνδρας τον καταδίωκε, άρχισε να τρέχει χτυπώντας τις φτερούγες του και κακαρίζοντας χαμηλόφωνα, αναμφίβολα πολύ ενοχλημένος.
Γνώριζε στην εντέλεια το δίποδο που τον καταδίωκε, αφού το είχε δει
αρκετές φορές στον κήπο τού αφεντικού του να συζητά ασταμάτητα γιά τον έρωτα, την ρητορική, το κάλλος και άλλα, ενώ ο ίδιος ο πετεινός αποπλανούσε εκατό όρνιθες σε πέντε λεπτά, χωρίς τόση φιλοσοφία.
«Κοίτα, λοιπόν, τι ωραίο πράγμα», σκεφτόταν ο πετεινός ενώ έτρεχε κ’ ετοιμαζόταν να πετάξει – όσο μπορούσε – αφού ο κίνδυνος αυξανόταν, «τι ωραίο πράγμα είναι όλοι αυτοί οι σοφοί, που απεχθάνομαι, να ασχολούνται με το πώς θα με αποκτήσουν, ενάντια σε όλους τους φυσικούς νόμους, που αυτοί θα όφειλαν να γνωρίζουν. Χαριτωμένο θα ήταν, αφού ελευθερωνόμουν από την ανυπόφορη δουλεία, στην οποία με κρατούσε ο Γοργίας, να έπεφτα αμέσως στην εξουσία αυτού τού φτωχοδιάβολου, στοχαστή από δεύτερο χέρι και πολύ λιγότερο διασκεδαστικού από το φλύαρο αφεντικό μου».
Έτρεχε ο πετεινός και τον ακολουθούσε από κοντά ο φιλόσοφος. Όταν πλέον ετοιμαζόταν να τον αρπάξει, ο πετεινός χτύπησε τις φτερούγες του και – πες μ’ ένα πέταγμα, πες μ’ ένα τίναγμα – βρέθηκε, λόγω τής μέγιστης προσπάθειας που γέννησε ο πανικός, επάνω στο κεφάλι ενός αγάλματος, το οποίο ακριβώς αναπαριστούσε την Αθηνά.
«Αχ, πετεινέ αυθάδη!», ξεφώνισε ο φιλόσοφος σαν μισαλλόδοξος ιεροεξεταστής, και συγγνώμη γιά τον αναχρονισμό. Επιβάλλοντας, λοιπόν, την σιωπή – μ’ ένα σόφισμα γεμάτο ψεύτικη ευσέβεια – στις κραυγές τής έντιμης φυσικής συνείδησης, η οποία τού έλεγε «μην κλέβεις αυτόν τον πετεινό», σκέφτηκε: τώρα οπωσδήποτε σού αξίζει ο θάνατος, λόγω τής ιεροσυλίας. Θα γίνεις δικός μου, θα οδηγηθείς στην θυσία.
Και ο φιλόσοφος σηκωνόταν στις άκρες των δαχτύλων, τεντωνόταν όσο μπορούσε, έκανε μικρά γελοία πηδηματάκια. Αλλά όλα ήταν μάταια.
«Ω, ιδεαλιστή φιλόσοφε κατ’ απομίμηση», είπε ο πετεινός σε ελληνικά αντάξια τού ίδιου τού Γοργία, «μην ενοχλείσαι, δεν θα πετάξεις ούτε όσο πετάει ένας πετεινός. Τι; Σε ξαφνιάζει που εγώ ξέρω να μιλάω; Δεν με γνωρίζεις, λοιπόν; Είμαι ο πετεινός τής αυλής τού Γοργία. Εγώ σε γνωρίζω. Είσαι μιά σκιά. Η σκιά ενός νεκρού.
Η μοίρα των μαθητών είναι να επιβιώνουν μετά από τους διδασκάλους τους. Παραμένουν εδώ, σαν τα φαντάσματα, γιά να τρομάζουν τον κοσμάκη. Πεθαίνει ο εμπνευσμένος οραματιστής και παραμένουν οι μαθητές του με κομμένα φτερά, αυτοί που το ποιητικό ιδανικό τού λαμπρού διορατικού ανθρώπου το μετατρέπουν σε μία ακόμη αιτία φόβου, μία ακόμη θλίψη γιά τον κόσμο, μία ακόμη απολιθωμένη δεισιδαιμονία».
- Σιωπή, πετεινέ! Στο όνομα τής Ιδέας τού γένους σου, η φύση σε προστάζει να σωπάσεις.
- Εγώ μιλώ κ’ εσύ κακαρίζεις την Ιδέα. Άκου, μιλώ χωρίς την άδεια τής Ιδέας τού γένους μου, και με την ικανότητα τού ατόμου μου. Έχοντας ακούσει τόσο πολλά λόγια περί ρητορικής, δηλαδή περί τής τέχνης τού να μιλάς γιά να μιλάς, κάτι έμαθα γι’ αυτό το λειτούργημα.
- Και πληρώνεις τον διδάσκαλό σου φεύγοντας από δίπλα του, εγκαταλείποντας την κατοικία του, απαρνούμενος την εξουσία του;
- Ο Γοργίας είναι τόσο τρελός – αν και είναι περισσότερο ευχάριστος – όσο κ’ εσύ. Δεν μπορεί κανείς να ζήσει δίπλα σε τέτοιον άνθρωπο. Όλα τα εξετάζει, και αυτό το γεγονός αποσβολώνει, κουράζει. Αυτός, που αποδεικνύει ολόκληρη την ζωή, την αφήνει κενή. Το να γνωρίζεις το «γιατί;» όλων των πραγμάτων σημαίνει να παραμένεις με την γεωμετρία των πραγμάτων και χωρίς την ουσία κανενός. Το να περιορίζεις τον κόσμο σε μία εξίσωση σημαίνει να τον αφήνεις χωρίς πόδια και κεφάλι. Κοίτα, φύγε, γιατί μπορώ να συνεχίσω να λέω τέτοια πράγματα γιά εβδομήντα μέρες κ’ εβδομήντα νύχτες. Θυμήσου ότι είμαι ο πετεινός τού Γοργία, τού σοφιστή.
- Λοιπόν, επειδή είσαι σοφιστής, επειδή είσαι ιερόσυλος κ’ επειδή ο Ζευς το επιθυμεί, θα πεθάνεις. Παραδώσου!
- Όχι και πάλι όχι! Δεν έχει γεννηθεί ο ιδεαλιστής δεύτερης διαλογής που
θ’ απλώσει χέρι επάνω μου. Αλλά, γιατί όλ’ αυτά; Τι ωμότητα είναι τούτη; Γιατί με καταδιώκεις;
- Γιατί πεθαίνοντας ο Σωκράτης μού ανέθεσε να θυσιάσω έναν πετεινό στον Ασκληπιό, ως πράξη ευγνωμοσύνης, επειδή του έδινε την αληθινή υγεία, ελευθερώνοντάς τον – μέσω τού θανάτου – απ’ όλα τα κακά.
- Όλα τούτα τα είπε ο Σωκράτης;
- Όχι. Είπε ότι οφείλαμε έναν πετεινό στον Ασκληπιό.
- Ώστε τα υπόλοιπα τα φαντάστηκες εσύ.
- Και ποιό άλλο νόημα μπορούν να έχουν αυτές οι λέξεις;
- Το πλέον φιλάνθρωπο. Εκείνο που δεν κοστίζει αίμα ούτε λάθη. Το να με σκοτώσεις γιά να ικανοποιήσεις έναν Θεό, στον οποίον δεν πίστευε ο Σωκράτης, είναι σαν να προσβάλλεις τον Σωκράτη, σαν να υβρίζεις τους αληθινούς Θεούς και σαν να κάνεις σ’ εμένα – που πράγματι υπάρχω19 και είμαι αθώος – μία ανεπανόρθωτη ζημία, αφού δεν γνωρίζουμε ούτε ολόκληρο τον πόνο ούτε ολόκληρη την βλάβη που μπορεί να υπάρχει στον μυστηριώδη θάνατο.
- Λοιπόν, ο Σωκράτης και ο Ζευς επιθυμούν την θυσία σου.
- Λάβε υπ’ όψη σου ότι ο Σωκράτης μίλησε με ειρωνεία, με την ήρεμη ειρωνεία και χωρίς πικρία στην καρδιά. Η μεγάλη ψυχή του μπορούσε χωρίς κίνδυνο να διασκεδάσει με το υπέροχο παιχνίδι τού να φαντάζεσαι ότι βρίσκονται σε αρμονία η λογική και τα λαϊκά όνειρα. Ο Σωκράτης και όλοι οι δημιουργοί νέας πνευματικής ζωής μιλούν διά μέσου συμβόλων, είναι ρητορικοί, όταν – αφού εξοικειωθούν με το μυστήριο, σεβόμενοι το άφατο στοιχείο του – τού δίνουν ποιητική όψη με μορφές.
Ο θεϊκός έρωτας τού απόλυτου χρησιμοποιεί αυτόν τον τρόπο γιά να φιλά την ψυχή τους. Αλλά αναλογίσου, όταν εγκαταλείπουν αυτό το υπέροχο παιχνίδι και παραδίδουν μαθήματα στον κόσμο, πόσο αυστηρές, λακωνικές και αποσυνδεμένες από κάθε άχρηστη εικόνα είναι οι αρχές τους και οι κανόνες τής ηθικής τους.
- Πετεινέ τού Γοργία, σώπα και πέθανε.
- Ανάξιε μαθητή, φύγε και σώπα, σώπα παντοτινά. Είσαι ανάξιος των ανθρώπων τής σειράς σου. Όλοι ίδιοι. Μαθητές τής ιδιοφυΐας, κουφοί και τυφλοί μάρτυρες τού υπέροχου μονολόγου μίας ανώτερης συνείδησης. Προς αυταπάτη δική του και δική σας, πιστεύετε ότι απαθανατίζετε το άρωμα τής ψυχής του, όταν βαλσαμώνετε με φάρμακα και με συνταγές την διδασκαλία του. Κάνετε μούμια τον νεκρό γιά να έχετε ένα είδωλο. Απολιθώνετε την ιδέα και χρησιμοποιείτε την λεπτή σκέψη ως κόψη που κάνει το αίμα να τρέχει. Ναι, είσαι σύμβολο τής θλιβερής φατριαστικής ανθρωπότητας. Εξαιτίας των τελευταίων λόγων ενός αγίου κ’ ενός σοφού, αφαιρείς – ως πρωταρχικό επακόλουθο – το αίμα ενός πετεινού. Εάν ο Σωκράτης είχε γεννηθεί γιά να επιβεβαιώσει τις δεισιδαιμονίες τού λαού του, ούτε θα είχε πεθάνει απ’ αυτό που πέθανε, ούτε θα είχε γίνει ο άγιος τής φιλοσοφίας. Ο Σωκράτης δεν πίστευε στον Ασκληπιό, ούτε ήταν ικανός να σκοτώσει έστω μιά μύγα – πόσο μάλλον έναν πετεινό – γιά να κάνει χάρη στον όχλο.
- Εγώ δίνω σημασία στις λέξεις. Παραδώσου...
Ο Κρίτων αναζήτησε μία πέτρα, σημάδεψε το κεφάλι, και από το λοφίο τού πετεινού ξεπήδησε το αίμα...
Ο πετεινός τού Γοργία έχασε τις αισθήσεις του και πέφτοντας τραγούδησε στον αέρα αυτά τα λόγια:
- Κικιρικί! Ας γίνει το μοιραίο. Ας πάθω κατά την θέληση των ηλιθίων.
Από το μέτωπο – κατασκευασμένο από ίασπη – τής Παλλάδας Αθηνάς
κυλούσε το αίμα τού πετεινού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου